Wir fahr’n fahr’n fahr’n auf der Autobahn

Vor uns liegt ein weites Tal

Die Sonne scheint mit Glitzerstrahl

Die Fahrbahn ist ein graues Band

Weisse Streifen, Grüner Rand

Jetzt schalten wir das Radio an

Aus dem Lautsprecher klingt es dann:

Wir fahr’n auf der Autobahn…

Ze spelen deze maand acht avonden in hun thuisstad Düsseldorf: Kraftwerk. Elke avond een ander album. Het waren pioniers, gek genoeg zijn ze dat zijn ze gebleven. “Kraftwerk is een leven organisme. Muziek is nooit klaar.”

Mens en machine, samen Kraftwerk

Het Museum of Modern Art in New York deed in april afgelopen jaar acht achtereenvolgende dagen dienst als concertpodium: het Duitse Kraftwerk speelde iedere avond integraal een album, ondersteund door een 3d-show. Chronologisch uiteraard, want alles aan Kraftwerk is planmatig en conceptueel. Dus begonnen ze op maandag 10 april met het legendarische album Autobahn, om een maandag later te eindigen met het meest recente, iets minder legendarische Tour de France uit 2003.

De shows werden zeer enthousiast ontvangen door de bezoekers (slechts 450, van 3D-brillen voorzien), en door de Amerikaanse pers. Ook het besluit om de optredens in een museum, de tempel van de 20e moderne kunst, plaats te laten vinden was gek genoeg onomstreden. Het maakt duidelijk dat de bánd Kraftwerk eigenlijk niet bestaat. De band is hooguit een onderdeel van het kunstproject Kraftwerk.

In Düsseldorf, de stad waar de band in 1970 begon, treedt Kraftwerk deze maand eveneens acht avonden op. Opnieuw zal die zin klinken: “We’re programmed to do / anything you want us to.” Het is een zin waarvan het inmiddels moeilijk voorstelbaar is dat er in de jaren zeventig een wereldbeeld bij hoorde dat toen opzienbarend was. Namelijk een visie op de relatie tussen mens en machine, en de invloed van technologie op ons brein, en daarmee op onze menselijkheid zelf. Besturen wij de robots, of andersom? Het was interessante vraag voor een samenleving waarin die robots een steeds prominentere rol gingen spelen. Met Kraftwerk kreeg die vraag, na de literatuur en de film, nu ook een plek in de popmuziek. Vorm en inhoud waren in balans: de muziek klonk zelf ook naar robots, op het album Autobahn (1974) werd alleen in het titelnummer gezongen: Wir fahr’n fahr’n fahr’n auf der Autobahn

Het knappe is dat Kraftwerk in zekere zin inmiddels klinkt naar vroeger, maar met terugwerkende kracht ook naar de toekomst. De synthesizers die zij gebruikten, namen in de jaren tachtig de popmuziek zo ongeveer over en brachten zelfs (inmiddels onvoorstelbare) supersterren voort die niets speelden dan alleen dat instrument: Vangelis en Jan Hammer. Veel populaire new wave bands uit dat decennium (Ultravox, Depeche Mode) waren hoorbaar door Kraftwerk beïnvloed.

De bewerkte vocalen, oorspronkelijk menselijk maar vervolgens door allerlei filters gehaald, hadden langer tijd nodig om in de mainstream popmuziek gebruikelijk te worden. In 1998 scoorde zangeres Cher een wereldhit met een nummer waarin haar stem was vervormd tot een kruising tussen een kind en een cartoon. De gebruikte techniek, Autotune, is inmiddels gemeengoed, met als vlaggenschip rapper Kayne West, die er ook met optreedt. Zowel U2 als Simple Minds coverde het Kraftwerk-nummer Neon Lights, allebei opvallend genoeg pas vorig decennium, toen de invloed van de band op veel dj’s en dance-projecten zichtbaar werd.

Toen in 1991 een album verscheen met remixen van Kraftwerk-nummers, werd al duidelijk hoe groot de overeenkomsten met house en techno waren. En toen de band weer live begon te spelen, bleek ook hoe groot de parallellen in visueel opzicht waren: de leden van Kraftwerk staan stoïcijns achter hun apparatuur, een punt van kritiek dat veel dj’s de eerste jaren kregen. Sommigen ervan hebben dat tegenwoordig opgelost door als een blije malloot op en neer te springen achter hun draaitafel, Kraftwerk koos de oplossing die onder meer The Orb en Chemical Brothers later zouden gebruiken: niet alleen de muziek het verhaal laten vertellen, maar ook de visuals. De opnames van de Kraftwerk-concerten in het MoMA op YouTube zien er zeer spectaculair uit, en kunnen zich moeiteloos meten met artiesten die veel vaker (zijn blijven) optreden en visueel aan de top staan (U2, Muse, Roger Waters).

In New York voorzag Kraftwerk de eigen albums van nieuwe impulsen, zowel muzikaal als tekstueel. Pink Floyd-brein Roger Waters tourt al een paar jaar met groot succes de wereld rond met de integrale versie van het dubbelalbum The Wall uit 1979, maar heeft de actualisering van het album beperkt tot de vormgeving. Daarin wordt verwezen naar Bush en Obama, in de nummers zélf gebeurt dat niet. Kraftwerk ging verder: het nummer Radioactivity ging ineens met naam en toenaam ook over nucleaire centrales in de hele wereld.

Met dit thematische terugblikken zou Krafwerk altijd door kunnen gaan, althans in commercieel opzicht. Maar de band zou zichzelf er tekort mee doen. “Kraftwerk is een levend organisme. Muziek is nooit klaar”, zei voorman (en enig overgebleven origineel bandlid) Ralf Hütter onlangs tegen de New York Times. Zijn eigen invloeden haalt hij tegenwoordig uit clubs, vertelde hij erbij. Tegelijk houden anderen de muziek van zijn band levend: in de hit Talk van Coldplay bijvoorbeeld zit een sample van Kraftwerks Computer Love.

Maar de werkelijke geest van Kraftwerk schuilt in de door de band ontwikkelde Kling Klang Machine No1-app: voor een paar euro kan iedereen zelf aan de slag met het maken van muziek, op basis van 24 uur per dag doorlopende bestaande muziek uit de hele wereld. Mens en zijn machine, samen aan het componeren.

De acht optredens van Kraftwerk, deze maand in Düsseldorf, zijn allemaal uitverkocht. In NRW Forum is van 11 t/m 31 januari de foto-expositie Roboter. www.nrw-forum.de