In de middeleeuwen was de vrouw volledig ondergeschikt aan de man. Twee vrouwen uitgezonderd: de heilige maagd Maria in de hemel en de edelvrouw op aarde. Eigenlijk was de laatste ook onderhorig aan de man, in wezen maakte ze deel uit van zijn bezittingen. Ook in decoratieve zin: een middeleeuwse edelvrouw was ornamentaal kapitaal.

In Kasteel Helmond is een eerbetoon te zien aan de middeleeuwse Maria van Leuven, wier leven werd bepaald door de machtspolitiek van haar vader, de hertog van Brabant. Hij huwelijkte haar uit aan keizer Otto IV, zo werd ze keizerin van het Heilige Roomse Rijk. Lang duurde het niet. In 1215, nog geen jaar na hun huwelijk, moest Otto aftreden. Na zijn dood ging de jonge weduwe terug naar huis, om opnieuw te worden uithuwelijkt. Uiteindelijk vestigde ze zich in ’t Oude Huys in Helmond, op de plek waar na een brand het huidige kasteel Helmond verrees. Ze bouwde het uit tot een centrum van cultureel, literair en religieus leven.

De expositie Maria van Brabant geeft van deze sterke en invloedrijke dame geen letterlijk beeld. Kunstenaar Christie van der Haak creëerde van kunstwerken van glas, stoffen, behang en wand- en vloertapijten een installatie die te vergelijken is met een caleidoscoop. Beide zijn gebaseerd op een focus vanuit het donker, waarin het licht in een zee aan symmetrische patronen uiteenspat in ontelbare vormen in reflecties.

De presentatie mag gerust een magisch schouwspel genoemd worden. Voorafgegaan door een gang door het kasteel waarin de oorspronkelijke collectie en de informatie erover wonderwel samensmelten, vernauwt je tocht in de nok van de burcht in de donkerte die Van der Haaks werk omringt. De kunstenaar ontwerpt haar stoffen voor wandbekleding en meubels met behulp van spiegels. Haar symmetrische werken zijn zowel historiserend als eigentijds, haar techniek is zowel handmatig als mechanisch.

Van der Haak stelt dat ze graag denkt ‘dat een patroon in principe eeuwig kan doorgaan, ook buiten de eigenlijke stof’, een houding die zorgt voor een magisch resultaat. De caleidoscopische steentjes zijn hier decoraties van speren, wapenschilden, burchten en morgensterren. De mannelijke ornamenten komen van alle kanten op je af, geremd door gestileerde schoonheid, gestuurd en gecontroleerd door twee vrouwen: Maria van Brabant in de hemel en Christie van der Haak op aarde; de laatste is het gelukt het ornamentaal kapitaal van toen gespiegeld te laten reflecteren in de wereld van nu. (PM)

Christie van der Haak – Maria van Brabant, keizerin. Van 28/1/20 t/m 25/10/20 in Kasteel Helmond. museumhelmon.nl

Christie van der Haak, Onderdeel tentoonstellingszaal Maria van Brabant, Keizerin