Na verhaal en film nu de opera
Brokeback Mountain, over de liefde tussen twee stoere cowboys, was een Oscars winnende filmhit. Nu is er de opera. Hoe krijg je met een opera de koppen van hoofdrolspelers Jake Gyllenhaal en Heath Ledger van je netvlies? “Bij ons zal geen landschap te zien zijn. Meer dan de film gaat de opera in op de psychologie van de hoofdpersonen.”
Ludger Engels weet wat hem te wachten staat. Als regisseur van de operaversie van Brokeback Mountain wil hij de reacties graag voor zijn. “De film kun je niet wegdenken. Ik ook niet. Daar wil ik me niet tegen afzetten.”
Brokeback Mountain won in 2005 drie Oscars en een indrukwekkende reeks andere prijzen. Een kleine tien jaar na verschijnen is de film hard op weg een klassieker te worden: inderdaad een film die je niet kunt wegdenken. De Taiwanees-Amerikaanse regisseur Ang Lee vertelt erin het verhaal van de onmogelijke liefde tussen cowboys Jack Twist en Ennis del Mar. Een zomer lang hoeden ze schapen in de bergen. Daar vinden ze elkaar – en zichzelf. Maar op het rauwe, conservatieve platteland van Wyoming in het westen van de VS is geen ruimte voor de liefde tussen mannen. Ze trouwen, krijgen kinderen en zien elkaar enkele keren per jaar onder het mom van visuitstapjes. Op een dag bereikt Ennis het bericht van Jacks dood. Er is sprake van een ongeluk, maar een vermoeden van geweld. Wat rest is de herinnering aan die ene zomer op Brokeback Mountain.
De film is gebaseerd op een verhaal van Annie Proulx uit 1997. Kleinbladig en grootletterig uitgegeven lijkt het op een beknopte, harde en onverbiddelijke oudtestamentische vertelling van amper achtenvijftig bladzijden die doet denken aan Jozef in Egypte – luttele hoofdstukjes in het bijbelboek Genesis. Een mooi verhaal, merkte Goethe ooit op, maar helaas veel te kort. Thomas Mann nam de uitdaging aan blies het op tot een vierdelige roman.
Brokeback Mountain van Annie Proulx riep klaarblijkelijk vergelijkbare reacties op, niet alleen bij Ang Lee, maar ook bij de Amerikaanse componist Charles Wuorinen. In Europa is Wuorinen niet zo doorgedrongen, maar in eigen land is hij een grootheid. Hij verbindt de systematiek van Schönbergs twaalftoonsmuziek met de lijfelijkheid en de ritmiek van Stravinsky. Met de jaren is zijn muziek steeds kleurrijker en expressiever geworden. Wuorinen schreef een paar komische opera’s, onder meer op Haroun and the Sea of Stories van Salman Rushdie, en wilde nu iets serieuzers doen. Zijn opera Brokeback Mountain ging afgelopen januari in Madrid in première – geregisseerd door ‘onze’ Ivo van Hove.
Minder dan een jaar later beleeft het stuk zijn tweede enscenering in Aken, 
met de Nederlandse tenor Mark Omvlee in een van de hoofdrollen. “Dat we er zo snel bij zijn, komt onder andere doordat onze Amerikaanse dirigent Kazem Abdullah de componist kent van vroeger”, vertelt regisseur Ludger Engels, een slanke, onopvallend geklede man met een kort donker baardje. “Brokeback Mountain is nog steeds een actueel verhaal. Denk maar aan de homowetgeving in Rusland of de protesten tegen het homohuwelijk in Frankrijk. Wat erachter zit, is angst. De vrouw van Ennis weet wat er tijdens de visuitstapjes gebeurt, de vrouw van Jack vermoedt het, maar ze wenden het hoofd af, ze leven eromheen. Door die houding is het ook voor Jack en Ennis zelf bijna onmogelijk om over hun liefde te praten. Het is een verhaal over de relatie tussen twee mannen, maar toen ik zelf nog eens naar de film keek, merkte ik dat ik me daar steeds minder bewust van werd. De thematiek is universeel.”
En daar is hij weer: de film. Heb je hem eenmaal gezien, dan krijg je de koppen van hoofdrolspelers Jake Gyllenhaal en Heath Ledger niet meer van je netvlies. Ludger Engels lijkt er niet mee te zitten. Hij weet wat hij wil. “In de film speelt het landschap een heel belangrijke rol. De bergen van Wyoming staan voor de ongenaakbare omgeving waarin de liefde van Jack en Ennis zich ontwikkelt, maar ook voor het droombeeld dat na die ene zomer overblijft. In Madrid werd gewerkt met projecties van berglandschappen en schapen om dezelfde sfeer op te roepen. Bij ons zal geen landschap te zien zijn. Dat kan ook, want meer dan het boek en de film gaat het libretto in op de psychologie van de hoofdpersonen.”
Het centrale element van het toneelbeeld in Aken is een huis waarin de gezinnen van zowel Jack als Ennis zijn ondergebracht. Dit heeft deels een technische reden. Engels: “Vooral het tweede deel van de opera kent zeer snelle scènewisselingen. Dat is mooi, want het maakt duidelijk hoezeer de levens van Jack en Ennis, ondanks de afstand, verknoopt zijn geraakt. Maar je kunt onmogelijk in zo korte tijd het hele toneel overhoop gooien. Tegelijkertijd staat het huis voor The American dream, en de droom van het eigen huis als symbool voor succes. Jack en Ennis gaan ondanks alles mee in die droom.
Met Proulx’s uitgebeende vertelling kun je alle kanten op. Ook in dat opzicht hebben die achtenvijftig bladzijden bijbelse allure. Engels: “We leggen in onze enscenering de nadruk op de sociale omgeving waarin de personages functioneren. Hoe Lureen, de vrouw van Jack, aan de leiband loopt van haar burgerlijke vader. Of hoe Ennis zo klem zit dat hij zijn liefde voor Jack niet eens zichzelf kan toegeven.”
Brokeback Mountain. Sinfonieorchester Aachen o.l.v. Kazem Abdullah. Regie: Ludger Engels. Vanaf 7 december in Theater Aachen. www.theateraachen.de
