Hulpeloze vogels en witte jassen
In 1962 verscheen het boek Silent Spring. De Amerikaanse biologe Rachel Carson bracht daarin de gevolgen van het gebruik van DDT en andere pesticiden in kaart. Ze koppelde haar analyse aan het schrikbeeld van een doodstil voorjaar, een voorjaar zonder vogels. Silent Spring sloeg in als een bom.
Aan dat boek moest ik denken bij het zien van de tekening The End of Dreams – Sense of Urgency van Gideon Kiefer. Drie vogels steken met hun kopjes door een wand. Ze worden gestut, maar de constructie oogt dun en breekbaar. Misschien is het voor deze drie ook al te laat. Kleine mensjes lopen zonder op of om te kijken onder de vogels door. Ze zijn opgeslokt door hun dagelijkse bezigheden. De tekening vat perfecte samen hoe weinig we, ruim vijftig jaar na de publicatie van Carsons boek, met de zorg voor het milieu zijn opgeschoten.
Gideon Kiefer (Neerpelt, 1970) begon zijn loopbaan als illustrator voor onder meer Humo en De Groene Amsterdammer. Een jaar of vijf geleden, na een zeer ernstige ziekte die hem op het randje van de dood bracht, besloot hij het roer om te gooien en zijn eigen tekeningen te gaan maken. Al zijn werk is op twee manieren gedateerd: met een gewone datum en doorgenummerd met de aanduiding AD: ‘After Death’.
Kiefer maakt zijn tekeningen op de binnenkant van de kaften van oude boeken. Zelden zijn ze groter dan A4. Het belet hem niet te tekenen op een manier die aansluit bij de beste Vlaams-surrealistische traditie: gedetailleerd, nauwgezet en zo levensecht dat je geneigd bent de meest waanzinnige voorstellingen voor zoete koek aan te nemen. En waanzinnig zijn ze. Op een overzichtstentoonstelling van Kiefers werk in C-mine in Genk verrichten mensen in witte jassen onplezierige handelingen op andere mensen. Op tientallen tekeningen zijn hoofden of lichamen in bollen opgesloten. Mannen in kledij uit de jaren dertig houden zich bezig met onduidelijke, soms via buizen met elkaar verbonden rechthoekige objecten.
In eerste instantie krijg je het gevoel van doen te hebben met een hoogstpersoonlijk en tamelijk ondoordringbaar universum. Tot op zekere hoogte is dat ook zo. Zo vertelde Kiefer mij voorafgaand aan de opening van de tentoonstelling dat de boom op één van zijn tekeningen de boom bij zijn ouderlijk huis is, waar hij vroeger altijd in klom en waar hij op een dag niet meer uit durfde. Ook staan op veel tekeningen de exacte geografische coördinaten vermeld van de plek waarop de voorstelling gebaseerd is. Daar heb je als toeschouwer eigenlijk niets aan. Maar er staat nog veel meer in de tekeningen gekrabbeld. Die flarden tekst bieden een welkom bruggetje naar begrip. Of tenminste naar een begin daarvan. Een paar zinnetjes in dunne potloodletters bevestigen dat de reusachtige, hulpeloze vogels inderdaad een verwijzing naar de aantasting van het milieu zouden kunnen zijn. Ergens vind je een aanwijzing dat de bollen en rechthoeken kunnen worden opgevat als herinneringen. Net als echte herinneringen zijn ze behoorlijk moeilijk toegankelijk. En dan zitten ze ook nog de blik op de omliggende wereld in de weg. Langzamerhand, al kijkend en lezend, komen je eigen associaties los. Vanaf dat moment kun je niet meer terug.
Gideon Kiefer. Van 9 februari t/m 29 maart in C-mine, Genk. www.c-minecultuurcentrum.be
Foto: Gideon Kiefer, The End of Dreams – Sense of Urgency, 22 x 30 cm, pencil and gouache pen on a book cover, 06-III-2014, 1663AD. Courtesy Geukens & De Vil / Gideon Kiefer
