Compassie heet de theatervoorstelling van NTGent over de vluchtelingencrisis. Wie denkt in de titel een hint te vinden, heeft nog geen kennis gemaakt met Milo Rau, opvolger van Johan Simons. Door Emile Hollman
Op de dag van het interview met Milo Rau (Bern, 1977) maakt VN vluchtelingenorganisatie UNHCR bekend dat er wereldwijd 68,5 miljoen mensen op de vlucht zijn, dat is een op de 110 mensen. Het beeld dat Europa overspoeld zou worden met vluchtelingen ergert Milo Rau. Liefst 85 procent van alle vluchtelingen wordt opgevangen bij de buren van landen als Congo, Myanmar en Zuid-Soedan. Met zijn voorstelling Compassie wil Rau eerst maar eens de mensonterende omstandigheden in een juist perspectief plaatsen. Hij reisde naar de brandhaarden om het leed met eigen ogen te zien en gesprekken te voeren met hulpverleners, geestelijken en oorlogsslachtoffers. Rau heeft de naam het geweld van de wereld het toneel op te halen.
Die reizen maakte de kersverse artistiek leider van NTGent overigens niet recent. Compassie met de intrigerende ondertitel De geschiedenis van het machinegeweer is een bewerking van de productie die hij in 2016 maakte voor de Schaubühne Berlin en die lang speelde in de Duitstalige landen.
Rau refereert aan de foto van het Syrische jongetje Aylan Kurdi dat in 2015 verdronk en levenloos aanspoelde op het strand van de Turkse toeristenplaats Bodrun. En die in rap tempo de wereld overging. “Voor dit jongetje en zijn lotgenoten voelen we compassie. Maar hoe kan het dan dat één slachtoffer aan de poort van Europa kennelijk zwaarder weegt dan duizend doden in de Congolese burgeroorlog? Hoe kan het dat onze compassie stopt aan de grens van Europa?”
Milo Rau zocht lang naar een theatervorm waarin hij al zijn vragen en sarcasme kwijt kon. Aanvankelijk schreef hij een monoloog van een hulpverlener maar voegde er een tweede monoloog aan toe, die van een vluchteling. “Die tweede monoloog had ik nodig voor de balans maar dat wil niet zeggen dat het stuk er milder door is geworden, het blijft bar.” In de eerste versie ging het om een uit Burundi gevluchte vrouw, in de nieuwe, herschreven versie een vrouw uit de republiek Congo. Spreekt de voormalige Duitse kolonie Burundi meer aan bij het Duitse publiek en Congo meer aan bij de Belgen? “Uiteindelijk maakt het allemaal niet uit. Niemand telt de aantallen vluchtelingen en ik wil vooral laten voelen dat we met twee maten meten, wie heeft het over de drie miljoen vluchtelingen die de Congo zijn ontvlucht?”
Via de Vlaamse actrice Els Dottermans en haar Franse collega Olga Mouak (de voorstelling wordt deels boventiteld) confronteert Rau zijn publiek ondubbelzinnig met de realiteit. Hij spaart het niet. Eerder liet hij in de voorstelling Five Easy Pieces voor CAMPO Gent zeven kinderen en een volwassene het leven van Marc Dutroux naspelen. Ook maakte hij een documentaire-theater over de Noorse moordenaar Anders Breivik en liet hij het proces tegen de meiden van de feministische Russische punkrockband Pussy Riot naspelen.
Rau kiest voor geëngageerd en polemisch theater. Maar dat niet alleen. Eerder dit jaar lanceerde hij onder de titel The Congo Tribunal een film en een kunstproject (onder meer te zien bij Stroom in Den Haag) over het geweld tussen de rivaliserende partijen in Congo. De bedoeling: het opzetten van een tribunaal zodat de daders berecht kunnen worden. Dit allemaal onder het motto: als de politiek faalt, kan alleen de kunst nog helpen.
“Je kunt de geschiedenis van Europa niet vertellen zonder ook het verhaal van het koloniale verleden van Afrikaanse landen op te rakelen. Net als het kapitalisme heeft ook het geweld in Afrika een geschiedenis.” De recente geschiedenis is nauwelijks bij te houden, geeft Rau aan. Vandaar dat hij de oorspronkelijke versie herschreef voor NTGent. Els Dottermans vertelt het verhaal van de hulpverlener, Olga Mouak dat van de vluchteling. Ofwel, de toeschouwer krijgt de Afrikaanse genocide voorgeschoteld vanuit het perspectief van een slachtoffer en een getuige.
“De opzet is vrij eenvoudig”, zegt Rau. “Ze houden beiden een monoloog waarin ze op elkaar reageren en aan het einde volgt een epiloog. Theater heeft alleen betekenis als de acteurs zich kunnen in leven in de waarheid van hun personages. Het is een lang proces dat vorm krijgt tijdens discussies en repetities.”
Rau vindt de titel Compassie goed gekozen omdat die erg misleidend is. “Het gaat helemaal niet om een crisis rond vluchtelingen. Het is veel groter, over de hele wereld zijn mensen in beweging en gaan ze de grenzen over. Het is een illusie dat we die migratie kunnen tegenhouden of veranderen. Onze compassie reikt niet verder dan de grenzen van Europa. In dit stuk wil ik de grenzen van onze medemenselijkheid onderzoeken.”
Compassie. De geschiedenis van het machinegeweer. NTGent. Op 2 oktober in het Parktheater Eindhoven. Op 11 oktober in cultuurcentrum Hasselt en op 13 november in de Warande Turnhout. parktheater.nl, ccha.be, warande.be, ntgent.be
